Συνέδριο του περιοδικού Historein/Iστορείν

Ιστορία της εργασίας: νέες προσεγγίσεις σε ένα παλιό θέμα

Αθήνα, 27-29 Μαΐου 2011

Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος

Παρακαλούμε να αποστείλετε προτάσεις συμμετοχής (ατομικές ή και οργάνωσης πάνελ) έως τις 15 Ιουνίου 2010 στο historein@historein.gr. Οι τελικές συμμετοχές στο συνέδριο θα ανακοινωθούν στους συμμετέχοντες από την επιστημονική επιτροπή έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2010. Οι προτάσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν περίληψη 500 λέξεων καθώς και τον τίτλο της προτεινόμενης ανακοίνωσης. Σε περίπτωση πρότασης οργάνωσης πάνελ, οι προτάσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν περίληψη 500 λέξεων της θεματικής του πάνελ και περιλήψεις επίσης 500 λέξεων των μεμονωμένων ανακοινώσεων.

Σκεπτικό του συνεδρίου

Μια σειρά από χαρακτηριστικά της τρέχουσας συγκυρίας ξαναφέρνουν την εργασία και τη συζήτηση γύρω από τις αλλαγές που αυτή υφίσταται στο επίκεντρο των δημόσιων παρεμβάσεων σε διεθνές επίπεδο: τα σύγχρονα μεταναστευτικά ρεύματα και οι μεταναστευτικές πολιτικές, η διεθνής οικονομική κρίση και οι πολιτικές διαχείρισής της, η παγκοσμιοποίηση και οι μετασχηματισμοί του διεθνούς καταμερισμού, η αποδιάρθρωση των κοινωνικών πολιτικών αλλά και η διαπίστωση των ορίων των φιλελεύθερων πολιτικών, η ανάκαμψη των δεικτών ανεργίας, το αίσθημα ανασφάλειας και μία προοπτική επιδείνωσης των όρων ένταξης στην εργασιακή διαδικασία, που φαίνεται να αποτελούν συστατικά της κοινωνικοποίησης των νεότερων γενεών. Ωστόσο, οι προβληματισμοί γύρω από τις αλλαγές στην εργασία και τη σημασία τους για τη μορφή, τη συνοχή ή την αστάθεια των κοινωνιών δεν εμφανίζονται για πρώτη φορά. Στη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990 πολιτικοί και επιστημονικοί λόγοι συγκρότησαν και διαχειρίστηκαν ερωτήματα γύρω από τις εργασιακές αλλαγές καθώς και στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους. Το ίδιο χρονικό διάστημα αναπτύχθηκαν οι λόγοι περί «μέλλοντος της εργασίας», οι οποίοι χαρακτηρίζονταν σε σημαντικό βαθμό από εμμονή με τις συνέπειες που απέδιδαν στις νέες τεχνολογίες. Από την άλλη πλευρά, πολλές από τις ιστορικές μελέτες που ασχολούνταν με ποικίλες όψεις της εργασίας στο παρελθόν και δημοσιεύτηκαν την ίδια περίοδο, υπογράμμιζαν ότι η εργασία μετατρεπόταν σε προσωπικό, κοινωνικό και πολιτικό διακύβευμα του τέλους του εικοστού αιώνα, καθώς διαδίδονταν ευρέως αμφισημίες και συγχύσεις γύρω από το νόημα, τη φύση και το σκοπό της στις ζωές των ανθρώπων. Η ίδια η ιδέα της αλλαγής των δομών, των αντιλήψεων και των πρακτικών για την εργασία εξαρτιόνταν από τη γνώση των προηγούμενων περιόδων και από τα συγκριτικά μέτρα που αυτή προσέφερε. Η εργασία είχε διαμορφωθεί στον ιστορικό χρόνο ως εμπειρία, ταυτότητα, πολιτικό περιβάλλον στο πλαίσιο του οποίου οι άνθρωποι διεκδικούσαν δικαιώματα• θεωρήθηκε βάση της κοινωνικής ζωής ενός ατόμου, της αίσθησης ταυτότητας και της κοινωνικής θέσης. Ωστόσο, η μεταβολή των εργασιακών καταμερισμών σε παγκόσμιο, εθνικό και ατομικό επίπεδο σήμαινε ότι διάφορες κατηγορίες πληθυσμού αμφισβητούσαν την κεντρικότητα της επαγγελματικής ταυτότητας. Ποιες ήταν, λοιπόν, οι νέες αντιλήψεις και πρακτικές για την εργασία, οι οποίες παράγονταν στο πλαίσιο αυτών των μεταβολών;

Η προβληματική αυτού του είδους αποτελούσε συστατικό μέρος της κοινωνικής και της πολιτισμικής ιστορίας των τεσσάρων τελευταίων δεκαετιών του εικοστού αιώνα. Η εργασία διαμορφώθηκε σε προνομιακό πεδίο για τη μελέτη των τάξεων, των κοινωνικών ιεραρχιών, και της εμπρόθετης δράσης των ανθρώπων και, διαμέσου αυτών, για τη διατύπωση υποθέσεων και θεωρητικών συλλήψεων γύρω από την εικόνα και την πορεία των κοινωνιών. Η εξέλιξη των φεμινιστικών σπουδών και της ιστορίας των γυναικών κόμισε νέα ερωτήματα και φώτισε από διαφορετικές γωνίες το πεδίο: μελετήθηκαν οι τρόποι με τους οποίους οι ιδεολογίες και οι πολιτικές του φύλου συνιστούσαν μέρος των κοινωνικών και οικονομικών μετασχηματισμών, καταδείχθηκε ότι οι συγκρούσεις με επίκεντρο το φύλο διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στη μεταβολή των δομών της εργασίας και των νοημάτων που αυτή προσλάμβανε, αποκαλύφθηκαν οι αποκλεισμοί που είχαν συντελεστεί -τόσο στο μελετώμενο παρελθόν όσο και στην ιστορική ανίχνευσή του- ομάδων περιθωριοποιημένων εξαιτίας του φύλου και της ηλικίας, του ύψους του μισθού, του υποτιθέμενου βαθμού ταύτισής τους με την εργασία, της διασποράς τους στο χώρο. Το ενδιαφέρον επικεντρωνόταν, επομένως, όχι μόνο στη θεσμικά αναγνωρισμένη εργασία αλλά και σε άτυπες μορφές της που υπερέβαιναν ή τροποποιούσαν τη μισθωτή σχέση. Η στροφή προς την πολιτισμική ιστορία ανατροφοδότησε τη συζήτηση: η έμφαση στις πρακτικές, τις αναπαραστάσεις και τη διαφοροποίηση των εμπειριών στις οποίες αντιστοιχούσαν μεταβαλλόμενα στο χρόνο και το χρόνο πολιτισμικά νοήματα της εργασίας φώτισε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ αγοράς εργασίας, κατανάλωσης, αναπαραγωγής και επιβίωσης. Έδειξε, με άλλα λόγια, ότι η ιστορία της εργασίας αφορά πολύ περισσότερα από την ίδια την εργασιακή δραστηριότητα, καθώς η τελευταία εγγράφεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κοινωνικής παραγωγής και πολιτισμικών συγκρούσεων ή/και ανταλλαγών.

Τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα η ιστορία της εργασίας αποτέλεσε ένα γόνιμο πεδίο για την ανίχνευση και την εννοιολόγηση των κοινωνικών σχέσεων. Κατέδειξε τη σταδιακή ταύτιση της επαγγελματικής απασχόλησης με την «εργασία», την ιστορική συγκρότηση εννοιών όπως η ανεργία και η φτώχεια, καθώς και των διαχωρισμών μεταξύ οικονομικού, κοινωνικού, πολιτισμικού και πολιτικού σχηματισμού των τάξεων, τη συνεκτική δύναμη της εργασίας και τη σύνθετη λειτουργία της ως σχέσης, κοινωνικής ταυτότητας και πολιτικού αιτήματος. Τα ιστορικά νοήματα της εργασίας αλλάζουν παράλληλα με τους τρόπους με τους οποίους η σύνθετη αυτή λειτουργία εγγράφεται στις νοηματοδοτήσεις του κοινωνικού και στο ρόλο που οι τελευταίες διαδραματίζουν στις πολιτικές γύρω από την ασφάλιση, την οικογένεια, την εκπαίδευση. Ό,τι καθιστά μία δραστηριότητα εργασία είναι οι κοινωνικές σχέσεις στις οποίες εμπεριέχεται, οι οποίες μπορεί να δομούνται από τα μοντέλα κυριαρχίας, από τις αρχές της αγοράς ή της αμοιβαιότητας, από τις κοινωνικές ιεραρχίες της ηλικίας, του φύλου, της συγγένειας, της φυλής, άτυπων ομάδων, καθώς και των μεταξύ τους συναρθρώσεων.

Μπορεί η προβληματική αυτή να συμβάλει στην κατανόηση των σημερινών αλλαγών που υφίσταται η εργασία; Και, αντίστροφα, οι εξελίξεις των τελευταίων δεκαετιών επιδρούν και πώς στους τρόπους με τους οποίους σκεφτόμαστε ιστορικά την εργασία; Πώς οι θεωρητικές συλλήψεις της εργασίας, στο ιστοριογραφικό, κοινωνιολογικό, ανθρωπολογικό ή οικονομικό πεδίο, παρεμβάλλονται και τροποποιούν τις πολιτικές θεωρήσεις της εργασίας; Με ποιους τρόπους οι δημόσιοι περί την εργασία λόγοι συνάπτονται με δομικές αναδιαρθρώσεις; Πώς συγκροτούνται και πώς λειτουργούν «νέες έννοιες» για την περιγραφή των εργασιακών πολιτικών, όπως είναι η ευελιξία, η ελασταφάλεια (flexicurity), η απασχολησιμότητα; Αλλάζουν και με ποιον τρόπο οι σημασίες που μπορεί να έχει η εργασία για την κοινωνική θέση και την αίσθηση ταυτότητας ατόμων και συλλογικοτήτων; Πώς διαπλέκονται οι διάφορες όψεις των σύγχρονων ανισοτήτων με το πεδίο της εργασίας; Με ποιους τρόπους η εργασία παρεμβάλλεται στις πολιτικές, πολιτισμικές και οικονομικές ταξινομήσεις σε παγκόσμια κλίμακα; Εκκινώντας από αυτά τα ερωτήματα, το συνέδριο στοχεύει να συμβάλει στη συζήτηση μεταξύ ιστορικών, κοινωνικών επιστημόνων, ανθρωπολόγων, οικονομολόγων, φιλοσόφων, οι οποίοι μελετούν διαφορετικές όψεις, παραδείγματα, χρόνους και χώρους του πεδίου. Συγχρόνως, στοχεύει να ασχοληθεί με την ίδια την πορεία της ιστορίας της εργασίας: τα ερωτήματα, τις ανταλλαγές και τις τομές που τη διαμόρφωσαν, τις συγκυρίες που συνέθεσαν το πολιτικό περιβάλλον για την ανάπτυξη, την επιβράδυνση ή τη στασιμότητά της. Μολονότι προβληματισμοί προερχόμενοι από διαφορετικά ιστοριογραφικά πεδία ή άλλους επιστημονικούς χώρους ανανεώνουν και εκλεπτύνουν τις νοηματοδοτήσεις του κοινωνικού, από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 η ιστορία της εργασίας φαίνεται να μην ακολουθεί αυτόν το βηματισμό. Μπορεί σήμερα και με ποιους τρόπους να συναρθρωθεί με αυτά τα πεδία και να προσφέρει εργαλεία και προτάσεις ανάλυσης ικανές να πραγματευτούν τις κοινωνικές αναδιαρθρώσεις που από το τέλος του εικοστού αιώνα συμβαίνουν τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο;

Ειδικότερες θεματικές ενότητες οι οποίες θα συζητηθούν στο συνέδριο είναι οι ακόλουθες:

- Ιστορικοί μετασχηματισμοί της εργασίας: προνεωτερικές και νεωτερικές όψεις της.

- Η εργασία στο πλαίσιο πολιτικών λόγων διακυβέρνησης. Εργασία και κυβερνητικότητα, κοινωνικές πολιτικές και μοντέλα απασχόλησης.

- Η εργασία στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης: λόγοι, πρακτικές, μετασχηματισμοί στον ιστορικό χρόνο και στην τρέχουσα συγκυρία.

- Εργασία και συλλήψεις του χρόνου: ελεύθερος και εργάσιμος χρόνος, νοήματα της εργασίας ως συστατικά προσδοκίας, ελπίδας ή φόβου, παρελθόντα της εργασίας ως ουτοπικοί χώροι.

- Ασθένειες που συνδέονται με την εργασία ή την απουσία της εργασίας.

- Διασπορά και συγκέντρωση της εργασίας στο παρελθόν και σήμερα: τηλε-εργασία, ενοικιαζόμενοι εργαζόμενοι-υπεργολαβίες.

- Εργασιακές εμπειρίες μεταναστών και μεταναστευτικές πολιτικές.

- Έλεγχος και αντίσταση στο πεδίο της εργασιακής εμπειρίας.

- Η εργασία ως κοινωνική ταυτότητα. Διαφοροποιήσεις ανάλογα με το χρόνο, το χώρο και τη μορφή της κοινωνικής σχέσης (τάξη, φύλο, ηλικία, εθνοπολιτισμική ομάδα).

- Εργασιακοί καταμερισμοί σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο.

- Εργασία και τεχνολογία.

- Η πολιτική οικονομία της εργασίας: στρατηγικές επιβίωσης και θεσμικές πολιτικές.

Επιστημονική Επιτροπή που έχει την ευθύνη της επιλογής των προτάσεων:

Γιάννης Γιαννιτσιώτης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Χάρης Εξερτσόγλου, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Δήμητρα Λαμπροπούλου, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Αντώνης Λιάκος, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Γραμματεία Συνεδρίου στην οποία θα υποβληθούν οι προτάσεις

Ιωάννα Βόγλη historein@historein.gr