Ημερίδα 13/11 - Ιωάννα Λαλιώτου (Περίληψη)

Η συζήτηση για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών διεξάγεται και στη χώρα μας με ιδιαίτερο μάλιστα δυναμισμό κατά την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία. Το δίκτυο ανθρώπων γύρω από το περιοδικό Ιστορείν έχει εμπλακεί σε ποικίλες δραστηριότητες που αφορούν τους μετασχηματισμούς των συγκεκριμένων επιστημονικών πεδίων (συνέδρια, εκδόσεις, ημερίδες, σχεδιασμός και υλοποίηση προγραμμάτων σπουδών και έρευνας). Κεντρικό σημείο αναφοράς αυτών των δραστηριοτήτων είναι πάντα η εμβάθυνση ενός θεωρητικού λόγου που ενθαρρύνει τον αναστοχασμό σχετικά με το αντικείμενο, τις ιστορικές και κοινωνικές προϋποθέσεις, τα εργαλεία και τις έννοιες που δίνουν σχήμα και περιεχόμενο στις ερευνητικές μας αναζητήσεις και στη διδασκαλία των επιμέρους επιστημονικών πεδίων. Οι πρόσφατες νομοσχεδιαστικές πρωτοβουλίες της πολιτικής ηγεσίας που αφορούν την τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα μας, αποτελούν αφορμή—όχι βέβαια για να ξεκινήσουμε μια συζήτηση για το μέλλον των επιστημονικών μας πεδίων, αφού αυτή η συζήτηση διεξάγεται ήδη για μακρό χρονικό διάστημα—αλλά για να επαναδιατυπωθούν τα διακυβεύματα, να μοιραστούμε την εμπειρία με συναδέλφους τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο και να διαμορφώσουμε εικόνες του μέλλοντος της έρευνας και της διδασκαλίας.

Κατά την άποψή μου το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μπορεί να συμβάλλει ενισχυντικά σε δημιουργικά ερευνητικά και διδακτικά εγχειρήματα αναδιάρθρωσης των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Για να επιτελέσει αυτό τον ρόλο το θεσμικό πλαίσιο πρέπει να μας βοηθήσει να ανταποκριθούμε σε δύο κρίσιμες αναμετρήσεις:

1. Βιώνουμε σήμερα την ωρίμανση μιας δυναμικής και πρωτόγνωρης ιστορικής διαδικασίας που αφορά την μαζικοποίησης της ανώτατης εκπαίδευσης στον αναπτυγμένο κόσμο. Πώς ανταποκρινόμαστε στις ανάγκες που θέτει αυτή η διαδικασία χωρίς την αναγκαστική υποβάθμιση των σπουδών στο δημόσιο πανεπιστήμιο; Η διεθνής εμπειρία αποδεικνύει ότι κεντρικό χαρακτηριστικό αυτής της υποβάθμισης είναι η προλεταριοποίηση του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού των ΑΕΙ και η μετατροπή του δημοσίου πανεπιστημίου σε μηχανισμό παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών χαμηλού κόστους. Δε θα μπορούσα να μεταφέρω καλύτερα αυτή τη δυστοπική εμπειρία από το ντοκυμαντέρ της Linda Janakos, Teachers on Wheels (http://www.youtube.com/watch?v=fpZ3nixDHus ).
2. Είναι δυνατός ο διαχωρισμός μεταξύ θεωρητικής και εφαρμοσμένης παραγωγής της γνώσης; Αν συμφωνήσουμε με την Gayatri Spivak ότι ο ρόλος των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών είναι και η διαπαιδαγώγηση και ο αναπρογραμματισμός της επιθυμίας τότε είναι σαφές ότι χρειάζεται να αναμετρηθούμε με την ηγεμονική ιδεοληπτική θεώρηση της αναγκαιότητας προσαρμογής της εκπαίδευσης στις υποτιθέμενες “ανάγκες της αγοράς εργασίας”. Στις σύγχρονες συνθήκες των κοινωνιών της πληροφορίας, η ανώτατη εκπαίδευση, η έρευνα και η καινοτομία δεν μπορεί παρά να θεωρηθούν ως σημαντικοί παράγοντες συνδιαμόρφωσης των παραγωγικών δομών, των μορφών εργασίας και των εργασιακών σχέσεων του μέλλοντος και όχι αντίστροφα.