7ο Ιστορικό Συνέδριο: Η ιστορία της εργασίας. Νέες προσεγγίσεις σε ένα διαρκές ζήτημα

Αθήνα 20-21 Μαΐου 2011

Νέο Αμφιθέατρο Πανεπιστημίου Αθηνών

(Κεντρικό κτήριο-Προπύλαια)

Πρόγραμμα συνεδρίου

Παρασκευή 20 Μαΐου

έναρξη του συνεδρίου (9.00 π.μ.)

Γιατί ένα συνέδριο για την εργασία;

πρώτη πρωινή συνεδρία (9.30 π.μ.-12.00 μ.μ.)

Αλλαγές εργασιακών προτύπων στο μακρό χρόνο

1 Μαρία Παπαθανασίου

Εργασία και μετανάστευση: Περιπλανώμενοι μισθωτοί τεχνίτες στην Ευρώπη του 19^ου αιώνα

2 Λήδα Παπαστεφανάκη

Συστήματα αμοιβών και οργάνωση της εργασίας: από την οικογενειακή εργασία στις εργολαβίες(19ος-20ος αι.)

3 Δήμητρα Κόφτη

Επαναδιαπραγματεύσεις μεταφορντικών πρακτικών εργασίας και μετασοσιαλιστικών σχέσεων

4 Daria Lazarescu

Η έννοια της σταδιοδρομίας και οι επιπτώσεις σε θέματα κοινωνικής προστασίας των μεταναστριών οικιακών εργατριών στην Ελλάδα

σχολιάζει τις ανακοινώσεις και συντονίζει τη συζήτηση:

Χάρης Εξερτζόγλου

Παυλίνα Κοντογεωργοπούλου: Παρέμβαση σε στρογγυλό τραπέζι του συνεδρίου

Στην παρουσίαση της προβληματικής του παρόντος συνεδρίου διατυπώνεται μία ισχυρή μεθοδολογική επιλογή. Η εργασία είναι διαρκές ζήτημα, αλλά η επιστημονική της προσέγγιση δεν είναι εφικτή χωρίς την ανάλυση του επιστημονικού πρωτοκόλλου μέσα από το οποίο δομείται. Αντικείμενο λοιπόν της επιστημονικής προσέγγισης δεν είναι το άχρονο αντικείμενο «εργασία», αλλά η χρονολογημένη διαμόρφωσή της μέσα σε από συγκεκριμένες και ιστορικά ορισμένες πρακτικές. Εν προκειμένω αντικείμενο δεν είναι η εργασία γενικά, αλλά το ιστορικό παράδειγμα της μισθωτής εργασίας όπως αυτό διαφοροποιήθηκε και αποκρυσταλλώθηκε με οικονομικούς αλλά και νομικούς όρους στον καπιταλισμό.

Άλφρεντ Σταϊνχάουερ: Το εργατικό κίνημα ως άρθρωση της πληβειακής δημοσιότητας: στοιχεία μιας νέας θεώρησης

Στην εισήγησή μας αυτή θα προτείνουμε την αναβίωση της χρήσης της έννοιας της «πληβειακής δημοσιότητας| στη μελέτη του εργατικού κινήματος. Θα ισχυριστούμε πως η έννοια αυτή, που πρωτοδιατυπώθηκε από τον Habermas στα 1962, διανοίγει τον δρόμο για μια εναλλακτική προσέγγιση της προβληματικής της δημόσιας σφαίρας (public sphere), την οποία τώρα τείνει να μονοπωλήσει η οιωνεί γενική θεωρία της «συλλογικής δράσης» του Charles Tilly.

Αθηνά Κασάπη: Το εργοστάσιο ως χώρος ανάδυσης της εργατικής υποκειμενικότητας Μια προσέγγιση των εργατικών αγώνων της περιόδου 1974-1977

Προλεγόμενα

Το θέμα που θα σας παρουσιάσω, οι εργατικοί αγώνες της περιόδου 1974-1977, υπήρξε η αφετηρία, η πηγή έμπνευσης μιας μακρόχρονης ανθρωπολογικής έρευνας που έκανα στα πλαίσια της διδακτορικής μου διατριβής σχετικά με τις μορφές σκέψης των εργατών των μεταλλείων της Ολυμπιάδας και του Μάντεμ Λάκκο¹ στη Χαλκιδική, μεταλλείων όπου το 1977 είχε ξεσπάσει μια από τις σκληρότερες απεργίες των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης².

Όμως το ενδιαφέρον μου για την εργατική φιγούρα των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων χρονολογείται από πολύ παλιότερα, καθώς υπήρξε πρωτίστως πολιτικό πριν γίνει ανθρωπολογικό. 

Νίκος Ποταμιάνος: «Ντόπιο πράμα!». Το αίτημα «εθνικής/εθνοτικής προτίμησης» και οι στρατηγικές ελέγχου της αγοράς εργασίας από τα εργατικά σωματεία της Αθήνας και του Πειραιά στις αρχές του εικοστού αιώνα

Ξεκινώ με διευκρινίσεις για την έννοια που χρησιμοποιώ στον τίτλο. Η «εθνική προτίμηση» προέρχεται ως όρος από τη σύγχρονη γαλλική ακροδεξιά: «πρώτα οι Γάλλοι», δηλαδή, και μετά οι μετανάστες από τις παλιές αποικίες, όσον αφορά την απασχόληση και τις απολαβές από το κράτος πρόνοιας.¹ Ασφαλώς οι θέσεις αυτές εδράζονται σε ρατσιστικές πεποιθήσεις, έστω ενός τροποποιημένου ρατσισμού όπως έχει δείξει ο Ταγκιέφ:² γιατί λοιπόν να υιοθετήσει κανείς αυτόν τον όρο αντί να κάνει λόγο για ρατσισμό;

Τέλης Τύμπας: Η αθέατη εργασία ως σύμπτωμα του λόγου περί έξυπνης τεχνολογίας: Για το ιστοριογραφικό πέρασμα από το ψηφιακό υλισμικό στο αναλογικό λογισμικό

Με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έλαβε χώρα μια αλλαγή ως προς αυτό που δηλωνόταν με το ‘computer’. Ενώ οι προπολεμικοί computer ήταν άνθρωποι που εργάζονταν για την παραγωγή υπολογισμών, οι μεταπολεμικοί computer είναι μηχανές.¹ Η αλλαγή αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνει την δημοφιλή υπόθεση περί έλευσης μιας μηχανής που αντικαθιστά την ανθρώπινη εργασία. Το ότι η αντικατάσταση αυτή αναφέρεται στην διανοητική εργασία κάνει την αλλαγή αυτή ακόμη πιο εντυπωσιακή. Η αλλαγή όμως αυτή δεν μπορεί κατά τη γνώμη μου να απομονωθεί από την ταυτόχρονη εισαγωγή ενός καθοριστικού προσδιορισμού, αυτού που καθορίζει έκτοτε την αναφορά στον computer. Δεν είναι νομίζω τυχαίο ότι τη μετάβαση στον computer μηχανή συνοδεύει η αναφορά στον computer ως ‘ψηφιακό’ (digital). Ζούμε, υποτίθεται, σε μια ψηφιακή εποχή, με την ψηφιοποίηση να είναι μια τάση που διαχέεται από μια μηχανή που αντικαθιστά ακόμη και την διανοητική εργασία στο σύνολο της μεταπολεμικής τεχνολογίας.

Ζιζή Σαλίμπα: Η επίδραση των oικονομικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών της απασχόλησης στις συλλογικές διαπραγματεύσεις στην Ελλάδα

Κατά το διάστημα που μεσολάβησε από τον Απρίλιο του 2010, που εστάλη η πρόσκληση ενδιαφέροντος για τούτο δω το συνέδριο, μέχρι σήμερα που βρισκόμαστε μέσα στη δίνη της κρίσης –ή για τους περισσότερο απαισιόδοξους ακόμα στο κατώφλι της– μια σειρά από αλλεπάλληλες νομοθετικές παρεμβάσεις που αφορούν το σύστημα των συλλογικών εργασιακών σχέσεων και τη συλλογική διαπραγμάτευση, έχουν φέρει στην επιφάνεια νοοτροπίες, συμπεριφορές των συλλογικών υποκειμένων (εργοδοτών και εργαζομένων) που μετέχουν στη διαδικασία αυτή και έχουν καταστήσει περισσότερο ξεκάθαρες τις τάσεις για το «νέο τοπίο» της απασχόλησης στην Ελλάδα. Χρησιμοποιώ τον όρο «απασχόληση» και όχι «ανεργία», κυρίως γιατί θα ήθελα να συμπεριλάβω και το φαινόμενο της ανεργίας. 

Χριστίνα Καρακιουλάφη: Ψυχοκοινωνικοί κίνδυνοι στους χώρους εργασίας: ερμηνεία από την σκοπιά της κοινωνιολογίας της εργασίας- το παράδειγμα των αυτοκτονιών στην France Telecom

[Εισαγωγικά]

Τα τελευταία περίπου 15 χρόνια, η συζήτηση σχετικά με τις συνθήκες εργασίας έχει «εμπλουτιστεί» με νέες έννοιες, όπως είναι αυτή του εργασιακού στρες, της επαγγελματικής εξουθένωσης (burn out), της ηθικής/ψυχολογικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας, κλπ. Το δημόσιο ενδιαφέρον γι’αυτά τα θέματα φαίνεται και ερευνητικά, κάτι που φαίνεται και από την συστηματική πλέον παρουσία παραμέτρων σχετικών με τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους στους χώρους εργασίας στις έρευνες συνθηκών εργασίας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Daria Lazarescu: Η έννοια της σταδιοδρομίας και οι επιπτώσεις σε θέματα κοινωνικής προστασίας των μεταναστριών οικιακών εργατριών στην Ελλάδα

Όπως στις περισσότερες χώρες του Δυτικού κόσμου, έτσι και στην Ελλάδα ζει και εργάζεται ένα σύγχρονο εργατικό δυναμικό που διαφέρει για τη σχέση του με την εργασία, την απασχόληση και την κοινωνία. Πρόκειται για το περιπλανώμενο μεταναστευτικό εργατικό δυναμικό που απασχολείται κυρίως σε προσωπικές υπηρεσίες (Ψημμένος, 2008). Για την κοινωνιολογία, τα ερωτήματα γύρω από το συγκεκριμένο πληθυσμό είναι πολλά. Ωστόσο, ως κεντρικά ερωτήματα μπορούν να οριστούν οι εξής: ποιες κοινωνικές σχέσεις οδηγούν τους ανθρώπους σε αυτές τις υπηρεσίες, τι μειώνει τις διαφορές τους σε θέματα εξειδίκευσης, εργασιακής εμπειρίας, επιλογών και σχεδίων για το μέλλον, και τι επιπτώσεις έχουν στη ζωή και στην σκέψη τους.

Θανάσης Καράβατος: Ψυχοπαθολογία & Ψυχοδυναμική της Εργασίας

Όταν έρχεται το βράδι της Κυριακής αρχίζει μια δύσκολη νύχτα για το 50% των Γάλλων μισθωτών που εμφανίζουν διαταραχές ύπνου στη σκέψη της άλλης μέρας και της επανόδου στη δουλειά. Πρόκειται για τη λεγόμενη «φοβία της Δευτέρας» που αποκάλυψε πρόσφατη έρευνα [Απρίλιος του 2008]. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και αφορά τις αναπτυγμένες χώρες, όντας χειρότερο στις ΗΠΑ και την Μεγάλη Βρετανία (70%) και ηπιότερο στη Δανία και τη Νορβηγία (30%). Το γεγονός αντανακλάται στο εκδοτικό κύμα της τελευταίας δεκαετίας που αναφέρεται σε προβλήματα ψυχοπαθολογίας της εργασίας.

J.-F Dortier. Le blues du dimanche soir.ⁱ

Σάββατο να ’ναι μάστορα κι ας είν’ σαράντα ώρες

Λαϊκό

Αιμιλία Σαλβάνου: Οι εναλλακτικοί λόγοι μιας μεταναστευτικής κοινότητας στη σύγχρονη Αθήνα

Συζητώντας τα τελευταία χρόνια για το «μεταναστευτικό πρόβλημα» στην Ελλάδα, έχουμε συνηθίσει να αντιμετωπίζουμε συλλήβδην τους μετανάστες –και ιδιαίτερα όσους προέρχονται από τις χώρες της κεντρικής και Ν.Α Ασίας– ως ανειδίκευτο φτηνό εργατικό δυναμικό, το οποίο έχει ή δεν έχει θέση (αναλόγως της προσέγγισης) στην οικονομική σκηνή της χώρας. Θεωρείται επίσης αυτονόητο ότι το βασικό κίνητρο για την μετανάστευσή τους ήταν οικονομικό – ότι δηλαδή επέλεξαν να φύγουν από την πατρίδα τους προκειμένου να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση, εκμεταλλευόμενοι τις ευνοϊκές εργασιακές συνθήκες που επικρατούν στον δυτικό κόσμο και να κερδίσουν τόσα χρήματα όσα επαρκούν για να συντηρηθούν και να στείλουν πίσω το απαραίτητο έμβασμα.

Αθανασία Α. Δακοπούλου: «Μετασχηματισμοί στην εργασία στο πλαίσιο της ανασυγκρότησης του Κράτους Πρόνοιας. Η Περίπτωση της εργασίας των εκπαιδευτικών-Μια συγκριτική μελέτη»

1. Εισαγωγή

Η εισήγηση αντλεί από τα αποτελέσματα έρευνας με σκοπό τη διερεύνηση και την ερμηνεία των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των δομικών αλλαγών στο κράτος πρόνοιας και την επαγγελματική ζωή, τις συνθήκες εργασίας και την επαγγελματική γνώση επαγγελματιών στην Ευρώπη (Beach 2005, Norrie & Goodson 2005, Zambeta et al. 2007). Πρόκειται για μια συγκριτική μελέτη¹ με συμμετοχή επτά ευρωπαϊκών κρατών, την Αγγλία, την Ιρλανδία, τη Σουηδία, τη Φινλανδία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ελλάδα².

Βάσια Λέκκα: Εργασία και σώμα στην Αγγλία του β΄ μισού του 19ου αιώνα: μία «παθολογική» σχέση.

Η αλήθεια είναι πως νιώθω σχετική αμηχανία, καθώς, αν και ευρισκόμενη σε ένα ιδιότυπο εργασιακό καθεστώς – αυτό της άμισθης εργασίας – καλούμαι να μιλήσω για την εργασία. Η αμηχανία, όμως, αυξάνει κατακόρυφα δεδομένης και της προσέγγισης που επέλεξα ∙ μία προσέγγιση που, εκ πρώτης όψεως, τουλάχιστον, φαντάζει άσχετη με το θέμα. Διότι, αφετηρία των προβληματισμών θα αποτελέσει το σώμα – ή, ορθότερα, το επιληπτικό σώμα.

Γιώργος Ιωαννίδης: Ρυθμίζοντας την απορρύθμιση: μια κριτική δεύτερη ματιά στην ευρωπαϊκή πολιτική απασχόληση (1)

Εισαγωγή

Η οποιαδήποτε συνοπτική περιγραφή της ευρωπαϊκής πολιτικής απασχόλησης, πρέπει να ξεκινά από την παρατήρηση ότι στην πραγματικότητα δεν έχουμε να κάνουμε με μια κοινή πολιτική· δηλαδή, η ευρωπαϊκή πολιτική απασχόλησης δεν είναι όπως π.χ. η αντίστοιχη πολιτική ανταγωνισμού που επιβάλει νομικές δεσμεύσεις στα κράτη-μέλη, αν και υπάρχει και αυτή η διάσταση. Αυτό που ονομάζουμε ευρωπαϊκή πολιτική απασχόλησης είναι μια διαδικασία συντονισμού των εθνικών πολιτικών που διατηρούν όμως την αυτονομία τους.

Γρηγόρης Ιωάννου: Η ευέλικτη απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων στην Κύπρο

Εισαγωγή

Η ανακοίνωση αυτή πραγματεύεται τις διάφορες μορφές που παίρνει η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων τις τελευταίες δυο δεκαετίες στην Κύπρο. Αντλώ τα δεδομένα μου από την εμπειρική έρευνα που πραγματοποίησα την περίοδο 2007-2008 (στα πλαίσια εκπόνησης διδακτορικής διατριβής) σε τρεις διαφορετικές βιομηχανίες στην Κύπρο – την ξενοδοχειακή, την τραπεζική και την οικοδομική. Συγκεκριμένα εστίασα σε 3 ξενοδοχειακές μονάδες, 2 τραπεζικούς οργανισμούς και 2 κατασκευαστικές εταιρείες με την μέθοδο της μη συμμετοχικής παρατήρησης και πήρα γύρω στις 200 μη δομημένες συνεντεύξεις με εργαζόμενους, επιστάτες-διευθυντές και συνδικαλιστές. 

Ιωάννης Ληξουριώτης: Μεταμορφώσεις της εργασίας και η πορεία προς ένα "μεταπροστατευτικό" εργατικό δίκαιο

1. Μια μικρή εισαγωγή

Ο Jean Léopold Duplαn, γάλλος βιομήχανος κλωστοϋφαντουργός, καινοτόμος επιχειρηματίας και διανοούμενος, το 1930, κλείνει το βιβλίο του με τίτλο “Sa Majesté la Machine” («Η αυτού Μεγαλειότης η Μηχανή»), με την εξής φράση που την αποδίδουμε με ελεύθερη μετάφραση: «Οι καιροί έχουν αλλάξει. Σε τίποτε δεν ωφελεί να λυπούμαστε για το παρελθόν. Πρέπει να ζήσουμε με το παρόν και να στραφούμε με αποφασιστικότητα προς το μέλλον […] Η βιομηχανία, η γεωργία, το εμπόριο και όλα τα επαγγέλματα παραπονούνται δικαίως για την έλλειψη προσωπικού. Αυτή η κατάσταση είναι προβληματική από πολλές πλευρές. Κατ’ αρχήν είναι ένα εμπόδιο στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Επί πλέον, όπως είναι φυσικό, θα φθάσουμε στο σημείο, οι εργαζόμενοι που έχουν γίνει περιζήτητοι, να ανεβάσουν τις απαιτήσεις τους σε απαγορευτικά ύψη […] Από την άλλη μεριά, οι εργαζόμενοι που θα απολυθούν λόγω της εγκατάστασης μοντέρνων μηχανών θα τακτοποιηθούν άμεσα σε άλλες θέσεις εργασίας»¹.

Μαρία Δαμηλάκου: Από φτωχά εργατοκόριτσα, «βασίλισσες της εργασίας»: αναπαραστάσεις της γυναικείας εργασίας στην Αργεντινή του Περόν, 1946-1955

Αυτή η παρουσίαση βασίζεται σε συλλογική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του αρχείου «Archivo de Palabras e Imágenes de Mujeres», με έδρα το Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες. Επιχειρεί να προσεγγίσει τη διαδικασία κατασκευής των εργαζομένων γυναικών ως νέων κοινωνικών υποκειμένων στην Αργεντινή κατά την πρώτη φάση του περονισμού (1946-1955). 

Μαρία Παπαθανασίου: Εργασία και μετανάστευση: Περιπλανώμενοι έμμισθοι τεχνίτες στην Ευρώπη του 19ου αιώνα.

Κατά τη διάρκεια, ή τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο μέρος του «μακρού» 19^ου αιώνα, η αγορά εργασίας στις πόλεις του κεντροευρωπαϊκού (κατά κύριο λόγο γερμανόφωνου) χώρου λειτουργεί μεταξύ άλλων με βάση μία μακραίωνη πρακτική: την πρακτική της περιπλάνησης των έμμισθων τεχνιτών (“Gesellenwanderung”).

Νικόλαος Ξυπολυτάς: Οικιακή εργασία και κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις: η περίπτωση των Ουκρανών οικιακών εργατριών στην Αθήνα

            Η παρουσίαση αυτή έχει ως σκοπό να αναδείξει τις συνέπειες της εσωτερικής οικιακής εργασίας επάνω στην οικογένεια και τις σχέσεις αλληλεγγύης των μεταναστριών από την Ουκρανία. Η αναζήτηση αυτή εντάσσεται στα πλαίσια μιας γενικότερης κοινωνιολογικής προβληματικής σχετικά με τις συνέπειες της εργασίας επάνω στους εργαζομένους.

Φαίη Φραγκισκάτου: Η Ελλάδα χώρα υποδοχής αλλά και χώρα προέλευσης μεταναστών στην αρχή της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα; Ο επανακαθορισμός του δικαιώματος στην εργασία σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και το εθνικό πλαίσιο άσκησης μεταναστευτικής πολιτικής

«H εργασία απoτελεί δικαίωμα και πρoστατεύεται από τo Kράτoς, πoυ μεριμνά για τη δημιoυργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πoλιτών και για την ηθική και υλική εξύψωση τoυ εργαζόμενoυ αγρoτικoύ και αστικoύ πληθυσμoύ. Όλoι oι εργαζόμενoι, ανεξάρτητα από φύλo ή άλλη διάκριση, έχoυν δικαίωμα ίσης αμoιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας» Σύνταγμα της Ελλάδας, αρ.22 παρ.1

10 Χρόνια Ιστορείν/Historein: Κύκλος εκδηλώσεων